Eski iradeye, yeni paket. Ne değişir? Hiç bir şey!!

9 soruda ‘yargı paketi’

Kemal Göktaş

‘Yargı Reformu Strateji Belgesi’ kapsamında hazırlanan ve ‘yargı paketi’ olarak adlandırılan ‘Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapan Kanun Teklifi’, TBMM Adalet Komisyonu’nda kabul edildi.

Teklifte yer alan düzenlemelere ilişkin 9 soru ve yanıtları şöyle:

1. Temel hak ve özgürlükleri ilgilendiren hangi düzenlemeler var?

Terör propagandası: Pakette, düşünce ve ifade özgürlüğü önündeki en önemli engellerden biri olarak gösterilen ve ‘terör örgütü propagandası’ suçunu düzenleyen Terörle Mücadele Kanunu’nun 7/2. maddesine “Haber verme sınırlarını aşmayan veya eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz” cümlesi eklenecek.

Oysa söz konusu maddede zaten terör eylemlerini teşvik etmeyen düşünce açıklamalarının suç oluşturmayacağı açıkça düzenleniyor. Anayasa Mahkemesi (AYM) ve Yargıtay kararlarında da haber sınırları içinde kalan ve sert eleştiri niteliğindeki düşünce açıklamalarının cezalandırılamayacağı belirtiliyor. Buna rağmen uygulamada siyasetçiler, gazeteciler, akademisyenler başta olmak üzere eleştiri niteliğinde açıklama yapanlara bu suçtan davalar açılıp ceza veriliyor.

Adalet Bakanlığı verilerine göre 2013 yılından bu yana bu suçtan yaklaşık 75 bin kişiye dava açıldı. Pakete böyle bir ifade eklenmesiyle AYM ve Yargıtay kararlarının soruşturma ve dava aşamalarında uygulanması için savcı ve hakimlerin elinin güçleneceği yorumu yapılsa da sonuçta uygulamadaki siyasi etki ortadan kaldırılmadığı takdirde düşünceyi cezalandırma için kullanılabileceği açık. 

OHAL: Teklife göre OHAL kapsamında kabul edilen kanunlar uyarınca kamu görevinden çıkarılmaları veya rütbelerinin alınması nedeniyle pasaportları iptal edilenler ve haklarında pasaport verilmemesine yönelik idari işlem yapılanların pasaportları iade edilebilecek.

Pasaportlar: Pasaportların verilmesi için bu kişiler hakkındaki soruşturma ve davaların beraat ya da takipsizlikle sonuçlanması, düşmesi veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması ile sonuçlanması gerekiyor. Pasaportlar kolluk birimlerince yapılacak araştırma sonucuna göre İçişleri Bakanlığı’nca ‘verilebilecek’. İçişleri Bakanlığı ‘araştırma sonucuna göre’ şartları yerine getirse de pasaportunu vermeyebilecek. Anayasaya göre seyahat özgürlüğü ancak mahkeme kararıyla sınırlanabiliyor. Buna rağmen paketteki düzenlemeye göre idari mercilerin takdir yetkisi olmaya devam edecek.

Temyiz: Beş yılın altında ceza aldıkları için istinaf mahkemesinden sonra Yargıtay’a temyiz hakkı olmayanlara bu hakkın tanınması öngörülüyor. Buna bağlı olarak birlikte işlenen suçlarda sanıkların bir kısmının temyiz hakkı olmadığı takdirde mahkeme temyiz hakkı bulunmayanlarla ilgili infazın durdurulmasına karar verebilecek.

Erişim engeli: Teklife göre ayrıca internet siteleri hakkında verilen erişimin engellenmesi kararları, sadece ihlalin yapıldığı içerikle ilgili olacak. Ancak, teknik olarak bu içeriğe erişimin engellenmesi mümkün olamıyorsa internet sitesinin tümüne yönelik olarak erişimin engellenmesi kararı verilebilecek.

2. Hakim ve savcı alımlarında ne değişiyor? 

Pakette, yargının en önemli sorunlarından olan bağımsızlık konusunda, örneğin Anayasa değişikliği gerektiren Hakimler ve Savcılar Kurulu’nun (HSK) yapısı ve cumhurbaşkanının yüksek yargı organlarına üye seçmesi gibi konularda bir adım atılmıyor. Sadece hakim-savcı alımlarında şekli birtakım düzenlemeler yapılması öngörülüyor. Avukat ve noter olabilmek için getirilen sınavdan geçemeyen hakim ve savcı sınavına giremeyecek. Siyasal bilgiler, idari bilimler, iktisat ve maliye bölümlerinden mezun olanlardan idari hakim olarak atanacakların sayısı her dönemde alınacak aday sayısının yüzde 20’sini geçmeyecek.

Hakim ve savcı adaylığı sınavında mülakatı yapan kurulun üye sayısı beşten yediye çıkacak. Kurulun yeni üyeleri Türkiye Adalet Akademisi Danışma Kurulu’ndan seçilen bir kişi ve Yargıtay veya Danıştay’dan seçilen bir üye olacak. Hakim ve savcıların adaylıkları süresince alacakları eğitim Türkiye Adalet Akademisi’nce yaptırılacak. 

3. Avukatlara ilişkin hangi düzenlemeler yapıldı?

Avukat sayısının artması nedeniyle yıllardır gündemde olan avukatlık sınavı yeniden teklife konuldu. Buna göre ÖSYM’nin yapacağı sınavda 100 üzerinden 70 alamayanlar sadece avukat değil noter de  olamayacak, hakim ve savcı adaylığı sınavına giremeyecek. Sınav, üniversiteye 1 Ağustos 2019’dan önce kayıt yaptıranlara uygulanmayacak. Bu da önümüzdeki beş yıl daha sınavsız avukatlığın mümkün olduğunu gösteriyor.

Teklifle en az 15 yıl kıdemi bulunan avukatlara hususi damgalı (yeşil) pasaport verilebilecek. Ancak hakkında Türk Ceza Kanunu’nda belirtilen suçlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamında soruşturma veya dava olan avukatlara yeşil pasaport verilmeyecek. 

4. Pakette af ya da ceza indirimi niteliğinde düzenleme var mı? 

Teklifte bu yönde bir düzenleme yok ancak soruşturma evresindeki tutukluluk sürelerine sınırlama getiriyor. Soruşturma evresinde tutukluluk süresi, ağır ceza mahkemesinin görevine girmeyen işler bakımından altı ayı, ağır ceza mahkemesinin görevine giren işler bakımından ise bir yılı geçemeyecek. Ancak, devlete karşı işlenen suçlar, terör suçları ve toplu işlenen suçlarda bu süre iki yıl olacak. 

Çocuklar için süreler de değiştirilerek 15 yaşını doldurmayan suça sürüklenen çocuklar için tutuklama süreleri yarı oranında, 18 yaşını doldurmamış çocuklar bakımından ise dörtte üç oranında uygulanacak. 

5. Çocuklara ve kadınlara karşı işlenen suçlara ilişkin düzenlemeler neler? 

Cinsel suç mağduru çocukların soruşturma aşamasındaki beyanları görüntülü kayda alınacak.

Dava aşamasında çocuğun beyanı ancak gerçeğin ortaya çıkarılması için zorunlu hallerde hakim tarafından uzmanlar aracılığıyla alınabilecek. 

Cinsel suç mağduru yetişkinler de aynı şekilde savcı nezaretinde uzmanlara ifade verecek. Ancak yetişkin mağdurların beyanlarının ve görüntülerin kayda alınması ancak rızaları varsa söz konusu olacak. 

Cinsel suç mağdurlarının beyan ve görüntüleri dava dosyasında saklanacak ve gizliliği için gerekli tedbirler alınacak. Bu beyan ve görüntülerdeki kişisel verileri açıklayanlara dört ila sekiz yıl arası hapis cezası verilecek.

Ayrıca, uzmanların aile mahkemesi bünyesine atanmaları usulünden vazgeçiliyor, adliyelerde kurulacak müdürlükler bünyesine alınıyor. Aile mahkemelerinde, Adalet Bakanlığı’nca adliyelerde görevlendirilen psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacılardan yararlanılacak.

6. Seri muhakeme usulü nedir? 

Soruşturma sonunda dava açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde seri muhakeme usulü uygulanacak.

Bu usül hakkı olmayan yere tecavüz, genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması, trafik güvenliğini tehlikeye sokma, gürültüye neden olma, parada sahtecilik, ruhsatsız silah taşıma gibi suçlarda devreye girebilecek. 

Savcının teklifini şüpheli kabul etmezse bu yönteme gidilemeyecek.

Şüpheli teklifi kabul ederse, savcı cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan yarı oranında indirim uygulamak suretiyle yaptırımı belirleyecek. Mahkeme, bunu kabul ederse savcının belirlediği cezayı verecek. 

7. Basit muhakeme usulü nedir?

Asliye ceza mahkemeleri para cezasını veya iki yıl ve daha az süreli hapis cezasını gerektiren davalarda, tarafların beyanını yazılı olarak aldıktan sonra dosya üzerinden karar verecek. Mahkumiyet kararı verildiği takdirde sonuç ceza dörtte bir oranında indirim yapılacak.

İstinaf mahkemeleri sanığın tebligata rağmen duruşmaya gelmemesi halinde yokluğunda da karar verebilecek. 

8. Savcılara tanınan dava açmayı erteleme yetkisi ne anlama geliyor?

Halen savcılar şikayete bağlı ve üst sınırı bir yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı, yeterli şüphenin varlığına rağmen, kamu davasının açılmasının beş yıl süreyle erteleyebiliyor. Bu karara karşı da sadece mağdur itiraz edebiliyor.

Taslağa göre savcı uzlaştırma ve ön ödeme kapsamındaki suçlar hariç olmak üzere, üst sınırı iki yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı da dava açmayı beş yıl erteleyebilecek. Bu karara mağdurun yanı sıra şüpheli de itiraz edebilecek. Ancak bu madde örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlar, kamu görevlisi tarafından görevi sebebiyle veya kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenen suçlar ile cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar hakkında uygulanmayacak. 

9. İddianamenin iadesinde ne değişiyor?

Suçun sübûtuna (ispatlanması) doğrudan etki edecek mevcut bir delil toplanmadan düzenlenen iddianameler iade edilecek. Halen suçun sübutuna mutlak etki eden iddianameler iade ediliyor. Yani teklifle önemli bir delilin olmadığı durumda mahkemelerin iddianameyi iade etmesi kolaylaşıyor.

Ayrıca, izne bağlı olan ‘cumhurbaşkanına hakaret’, ‘Türklüğü aşağılama’ gibi suçlarda Adalet Bakanlığı’nın, memurların işlediği suçlarda amirlerinden alınması gereken izinler olmadan düzenlenen iddianameler de iade edilecek.

DİKEN